Jak nauczyć dziecko empatii?

Empatia u dziecka – znaczenie, rola i nauka

Na samym początku warto przypomnieć, z czym dokładnie wiąże się empatia. Jest to zdolność odczuwania emocji i stanów psychicznych innych osób oraz spojrzenia na daną sytuację z ich punktu widzenia. Empatia sprawia, że jesteśmy w stanie wczuć się w położenie danej osoby, a nie tylko odczuwać współczucie dla jej problemów. Osoba empatyczna stawia dobro inne ponad własne i jest gotowa do wielkich poświęceń.

Niestety społeczeństwo niekiedy uznaje empatię i jej elementy za przejaw słabości, a ponad jej wyjątkowość stawia motto: po trupach do celu. Jednak warto pamiętać, że historia i jej liczne przykłady pokazują, że samolubstwo na dłuższą metę nie popłaca, a empatia sprawia, że świat staje się lepszy. Gdyby każdy człowiek na naszej planecie odpowiednio rozwijał i przejawiał empatię, żylibyśmy w “utopijnej” harmonii i spokoju. Nie należy zatem o niej zapominać i jej wartości przekazywać kolejnym pokoleniom. 

Dzięki empatii dzieci uczą się rozpoznawać i definiować uczucia, a także lepiej rozumieją złożoność świata. Mogą dostrzegać różnice pomiędzy ludźmi i doceniać własną sytuację życiową, materialną czy rodzinną. Oprócz tego dzieci pierwsze oznaki empatii wykazują w naturalny sposób już we wczesnym dzieciństwie – opiekując się zabawkami czy przynosząc chusteczki gdy widzą, jak ktoś płacze. Te piękne, drobne, ale jak najbardziej empatyczne gesty należy rozwijać. A co w przypadku, gdy mamy wrażenie, że dziecko nie przejawia empatii? Może to świadczyć o pewnych dysfunkcjach.

Brak empatii u dziecka przyczyny:

• Dziecko może przebywać w środowisku lub otoczeniu, które w ubogi sposób przejawia empatię, stawiając inne umiejętności czy cechy ponad nią. Nieodpowiednie wzorce skutkują mało empatycznym odzewem ze strony dziecka.
• Osobowość dyssocjalna – mimo że empatia jest zachowaniem, którego możemy się nauczyć, to naukowcy doszukują się jej genezy w genach. Osoby z osobowością dyssocjalną nie są w stanie zrozumieć uczuć innych. Oczywiście brak empatii u dziecka nie musi od razu sugerować zaburzeń psychicznych, ale niewątpliwie warto skonsultować się ze specjalistą i w razie konieczności podjąć szybką terapię. 
• Niekiedy dzieci spędzają bardzo dużo czasu na grach komputerowych, które odcinają je od realnej rzeczywistości. Świat przedstawiony w grze oddziałuje na dziecko, a co za tym idzie na jego odczuwanie i zachowanie. Jednym z efektów “odrealnienia” i pochłonięcia dziecka przez wirtualny świat, jest obniżony poziom okazywania empatii. 
• “Pokolenie narcyzów” to określenie kierujące uwagę na dzieci wychowywane w przeświadczeniu, że są najlepsze. Dziecko z narcystyczną osobowością może być tak bardzo skupione na sobie, że nie dostrzega problemów i potrzeb innych. W tym wypadku pomoc psychologiczno-pedagogiczna będzie potrzebna całej rodzinie. 

Oczywiście powyższe przyczyny są tylko możliwym wskaźnikiem problemów, które mogą być bardziej złożone lub zindywidualizowane, dlatego zaleca się konsultację ze specjalistą.

Chcesz wiedzieć więcej? Artykuł "Emocje dziecka: Jak pomóc je regulować?" zawiera wartościowe informacje.

Jak nauczyć dziecko empatii – praktyczne możliwości

1. Ucz własnym przykładem. Nie od dzisiaj wiemy, że dzieci uczą się przez naśladownictwo swoich rodziców. Warto zatem zastanowić się, czy starasz się przejawiać empatię w towarzystwie swojego dziecka. Czy przechodzisz obok bezdomnego bez żadnego odzewu? A może ignorujesz problemy lokalne lub społeczne w obawie, że zaangażowanie się w nie zabierze za dużo Twojego cennego czasu? Niestety nawet jeśli mamy dobre usprawiedliwienie na swoje zachowanie – np. bezdomny jest znanym w waszej okolicy panem nadużywającym alkoholu i pomimo chęci pomocy z niej nie korzysta – dziecko nie zawsze jest tego świadome. Odczytuje jedynie jasne reakcje, a te mogą utrwalić nieodpowiedni wzorzec. Pamiętaj zatem, aby wykorzystywać jak najwięcej sytuacji, w których będziesz mógł sam okazać empatię. 
2. Rozmowa. Koniecznie wyjaśnij dziecku, czym jest empatia i dlaczego jest ważna. Kiedy pojawia się empatia u dziecka, koniecznie pochwal je za to w rozmowie i podkreśl, że jesteś z tego dumny. Dzieci mając świadomość, że ich dobre czyny i gesty są dostrzegane przez opiekunów, tym bardziej chcą je powtarzać. 
3. Przedstawiaj inne przykłady. Oglądając film familijny, w którym dziecięcy bohater uratował swojego przyjaciela przed tragicznym losem lub kłopotami podkreśl, jak piękną wykazał się postawą i co dzięki niej osiągnął. Dzieci potrafią utożsamiać się z głównymi bohaterami filmów i bajek, a jeśli za wzór postawią sobie te „szlachetne postacie”, tym lepiej. 
4. Bajki na dobranoc. Moc bajek jest niesamowita. Potrafią uprzyjemniać czas, wyciszać, poszerzają światopogląd i uczą. Bajki psychoterapeutyczne staną się świetnym dodatkiem w nauce empatii, a ich przyjemna oprawa sprawi, że nie tylko zapadnie dziecku w pamięć, ale i w sercu. 
5. Uwrażliwiaj dziecko. Obcowanie z naturą szczególnie wpływa na rozwijające się dziecko, które może uczyć się wrażliwości i delikatności w stosunku do otaczającego go świata. Nie zaniedbuj zatem wspólnych spacerów do lasu, parku lub zoo, gdzie możesz pokazywać maluchowi, jak zwierzęta troszczą się o siebie nawzajem (mama słoń przytula małego słonia, czy wiewiórka zbiera zapasy na zimę, aby mogła z „rodziną” ją spokojnie przetrwać). 
6. Wskaż drogę. Niekiedy trzeba dziecku podpowiedzieć, jak samo może okazać empatię. Jak to zrobić? Empatia u dzieci w wieku przedszkolnym jest szczególnie widoczna w relacjach z rówieśnikami. Być może w grupie Twojej pociechy jest jakieś dziecko, które zostało odrzucone przez rówieśników. Porozmawiaj ze swoim dzieckiem, jak myśli, jak ta koleżanka czy kolega mogą się czuć? Czy powód wykluczenia przez inne dzieci jest na tyle poważny, aby się z nim/nią nie bawić? Na sam koniec zapytaj, jak Twoje dziecko by się czuło, gdyby było na miejscu takiej koleżanki czy kolegi. Taka wspólna analiza, żywego, realnego przykładu może być niezwykle pomocna w przedstawieniu dziecku empatii. 

Powyższe wskazówki możesz dowolnie modyfikować do waszych rodzinnych potrzeb, jednak pamiętaj, że każdy wysiłek z Twojej strony może przynieść świetne rezultaty, a Twoja pociecha wyrosnąć na empatycznego, godnego naśladowania człowieka. 

Chcesz lepiej poznać temat komunikacji z dzieckiem? Sprawdź nasz artykuł: Jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci?

Bibliografia:

1. Czym jest empatia i jak nauczyć dziecko bycia empatycznym, Jolanta Kochman-Gebauer. 
2. Jak nauczyć dziecko umiejętności dostrzegania potrzeb innych, Monika Nowicka.
3. EMPATIA wzmacnia dzieci trzyma cały świat razem, Helle Jensen, Jesper Juul, Jes Bertelsen, Steen Hildebrandt, Peter Høeg, Michael Stubberup.
4. Tutoring rówieśniczy szansą na rozwijanie empatii u dzieci w grupach integracyjnych, Agnieszka Jędrzejowska.
5. Rozwój empatii u dziecka przedszkolnego, Agnieszka Pasternak.